لاله واژگون گیاهی پیاز دار با گلهای نارنجی تا قرمز و ساقه گل‌دهنده به ارتفاع ۵۰ تا ۱۰۰ سانتی‌متر می‌باشد. یکی از مهمترین جنس‌های موجود در خانواده سوسنیان (Liliaceae) به‌شمار می‌آید. در زبان محلی گل بگریو (گل گریان) و اشک مریم نامیده می‌شود. وجه تسمیه اشک مریم به داستان‌های اسطوره‌ای باز می‌گردد. این که این لاله، شاهد مرگ سیاوش بوده و از غصه این اتفاق سر به زیر شده و اشک می‌ریزد. اشک‌های لاله واژگون در حقیقت شیره بی‌رنگی هستند که در درون لاله قرار دارند و گاهی به سمت پائین سرازیر می‌شوند که آن را گُل اَشک نیز نامیده‌اند. زیرا مقداری شبنم در بین این گل‌ها جمع می‌شود و سپس از گل به پائین می‌چکد. این گیاه بومی منطقه گسترده‌ای از فلات ایران، آناتولی و کوه‌پایه‌های هیمالیا است. از حدود ۳۵۰ سال پیش این گونه گیاهی به اروپا و به گلخانه سلطنتی کشور انگلستان برده شد. رویشگاه این گیاه در ایران منطقه‌ای در حوزه شهرستان کوهرنگ و در ارتفاعات بین ۲۵۰۰ تا ۲۸۰۰ در دامنه‌های کوه میلی در جنوب رشته زردکوه واقع شده است. علاوه بر آن رویشگاه‌های این گونه بخش‌های بسیار محدودی در زاگرس کهگیلویه و بویراحمد، اصفهان، اشتران‌کوه لرستان، فارس، کوههای بختیاری، یاسوج، قصرشیرین، آذربایجان و الوند را شامل می‌شود (شکل‌های ۱ و ۲).
شکل ۱- لاله واژگون Fritillaria imperialis L
شکل ۲- نمایی از لاله واژگون در باغ پیازهای ایرانی (باغ گیاهشناسی ملی ایران)
نیازهای اکولوژیکی
لاله واژگون با اینکه نسبت به طیف متنوعی از شرایط آب و هوایی سازگاری یافته‌است. اما اقلیم سرد و مرطوب با زمستان‌های طولانی را ترجیح می‌دهد. این گل سازگاری زیادی با دامنه‌های سنگلاخی و صخره‌ای دارد. گلدهی در خاک مرطوب و غنی افزایش می‌یابد.
زمان رویش لاله واژگون
زمان رویش برگها از اوایل اسفند تا اواسط فروردین، زمان گلدهی از اوایل فروردین تا اواخر آن، زمان رسیدن بذر از اواسط فروردین تا اواخر اردیبهشت و زمان پژمردگی گیاه از اوایل خرداد تا اواخر آن است.
نحوه تکثیر لاله واژگون
به طور معمول برای کاشت لاله واژگون از پیازهای آن استفاده می‌شود. اگر پیاز آن در خاک وجود داشته باشد باید هر ۴ سال ۱ مرتبه از خاک در آورده و پیازهای جدیدی که تولید کرده‌اند را از پیاز اصلی جدا کرده، سپس دوباره در خاکی به عمق ۱۵ سانتی‌متری کاشته شوند (شکل ۳).
شکل ۳- پیاز لاله واژگون
روش دیگری هم برای تکثیر لاله واژگون وجود دارد که آن کاشت از طریق بذر می باشد، بذر آن باید در اواسط پاییز کاشته شود. زیرا بذرها نیاز به گذراندن یک دوره سرما دارند تا بتوانند در اول بهار به خوبی رشد کنند. بذرهای لاله واژگون باید در تابستان یا اواخر زمستان در یک سینی نشاء کاشته و به مدت ۲ تا ۳ هفته در یخچال نگهداری شوند. بعد از گذشت ۳ هفته سینی را بیرون آورده و روی سینی را با یک پلاستیک پوشانده و در سایه قرار گیرد. بذرهای کاشته شده در بهار و تابستان جوانه خواهند زد. بعد از جوانه‌زنی به زمین اصلی انتقال یابند.دما: مناسب‌ترین دمای محیط برای گلدهی لاله واژگون ۱۸ تا ۲۰ درجه سانتی‌گراد می‌باشد. سرما را تا حد ۲۰- درجه سانتی‌گراد تحمل می‌کند. این گونه قادر است در محل‌های کاملاً سایه و نیز محل های کاملاً آفتابی رشد کند. برای پیش‌رس کردن پیاز لاله واژگون به تیمار سرما و جیبرلین به مدت یک ماه نیاز است.
گلدهی: اگر پیاز لاله واژگون در فصل پاییز کاشته شود در فصل بهار به گل خواهد نشست، معمولاً سال دومی که پیازها شروع به گلدهی می‌کنند گلهای زیباتری دارند. مدت زمان گلدهی لاله واژگون ۳ هفته می‌باشد.
نگهداری: مناسب ترین بستر نگهداری پیاز لاله واژگون مخلوطی از تراشه‌های چوب و یا پیت است. پیاز لاله واژگون همانند سنبل و لاله دارای یک پیاز گوشت‌دار حاوی نشاسته می‌باشد که در بعضی از کشورها از خاصیت دارویی این پیاز استفاده می‌کنند.
کاربرد
کاشت پراکنده همراه گلهای معطر بهاره مانند نرگس در باغچه‌های سنگی، حاشیه‌ها و دامنه تپه‌های گل مناسب است. دانه گرده و نوش گلهای این گیاه، مورد استفاده زنبور عسل قرار می‌گیرد.
آفات و بیماری‌های لاله واژگون
از مهمترین بیماری‌های لاله واژگون شناسائی شده در دشت لاله می‌توان به زنگ لاله، پوسیدگی غده و ریشه، لکه برگی، بیماری‌های فیزیولوژیکی و برخی علائم ویروسی در منطقه اشاره کرد. بیماری فوزاریوم بر روی پیازهای لاله واژگون موجب پوسیدگی می‌شود. میزان خسارت و شیوع این بیماری با گرم شدن هوا در اردیبهشت ماه افزایش می‌یابد. بیماری زنگ لاله که بیشتر به روی برگ ظاهر می‌گردد، کارآئی گیاه در مصرف آب را کاهش می‌دهد، بافتها را تخریب و متلاشی می‌کند و در گیاه حالتی مشابه با تنش آبی ایجاد می‌کند. زنگ لاله با سرد شدن هوای منطقه گسترش می‌یابد. همچنین گونه‌های قارچی بیماریزا نیز علائمی به صورت سوختگی‌های شکوفه و پوسیدگی بر روی پیاز لاله واژگون ایجاد می‌کنند.
از دیگر بیماری‌های لاله‌های واژگون نماتدهای بیماریزا می‌باشند. این نماتدها از جمله نماتدهای مولد غده در ریشه هستند و دارای میزبانهای متعدد می‌باشند که بر اثر حمله نماتد مولد غده به ریشه روی آن ظاهر می‌نماید و به داخل ریشه و سایر اندام‌های گیاهی نفوذ می‌کند. سپس درون نسج رشد و نمو نموده و در همان محل یا خارج از ریشه تخم‌ریزی می‌کند و در طول رشد و نمو از سلول‌های داخل نسوج گیاهی تغذیه و خسارت می‌زند. مهمترین آفات لاله واژگون، حشراتی همچون سوسک‌های برگخوار، گرده‌خوار و گل‌خوار، تریپس‌ها و پروانه‌ها همچنین شته‌ها، کنه‌ها و موشهای کور و صحرایی هستند.
