لاله‌های ایرانی مناسب برای کاشت در فضای سبز شهری

به‌طور کلی نام جنس لاله (.Tulipa L) از تولیبان که مشتق از کلمه فارسی توربان (دستار) می باشد، گرفته شده است. این جنس از تیره Liliaceae است که در جهان ۱۰۰ گونه و چند هزار کولتیوار دارد. رویشگاه اصلی آنها اروپا، غرب و مرکز آسیا و شمال آفریقا است. از این جنس ۱۸ گونه در ایران شناخته شده است که پراکنش آنها بیشتر در شمال غرب، شرق و مرکز ایران در زمینهای سنگلاخی است. گونه های آن به سرما مقاوم هستند. لاله، گیاه پیازی است که پیازهای آن دارای تونیک و یا لایه پوشینه چرم مانندی به رنگ قهوه ای تیره می باشد. برخی اوقات تونیکها، خطی با موها و کرکهایی که نشان دهنده آب و هوای سازگار یافته با آنهاست. برگها خطی یا تخم مرغی بیضوی یا واژ تخم مرغی، با ساقه گل دهنده تک گل و بندرت ۲ یا ۳ گل هستند. گلها تقریباً منظم و مستقیم و بندرت یک خال در گلپوش داخلی به رنگ ارغوانی، زرد یا سفید دیده می‌شود. گها دارای ۶ پرچم فاقد گلپوش منقسم و میله پرچم کم وبیش پهن، تخمدان سه حجره و کلاله دارای ۳ شکاف، میوه کپسول راست و سه خانه ای می باشد (وندلبو، ۱۳۵۵).

ویژگیهای مکان مورد مطالعه
باغ پیازهای ایرانی به وسعت ۲۰۰۰ مترمربع در باغ گیاه شناسی ملی ایران با مشخصات طول جغرافیایی´۱۹/°۵۱ شرقی، عرض جغرافیایی ´۴۱/°۳۵ شمالی، ارتفاع از سطح دریا ۱۳۲۰ متر است (شکل ۱).

شکل ۱- باغ گیاهان پیازی ایرانی

ویژگیهای گیاه شناختی و فنولوژی گونه های تحت بررسی

لاله بیشه‌زار (.Tulipa biebersteiniana Schultes & Schultes fil): این گونه بومی اروپا، ایران و شمال آفریقا می باشد. به ارتفاع ۲۴ تا ۳۰ سانتی متر، با ۱ تا ۲ گل معطر به رنگ زرد روشن با قسمتهای خارجی سبز یا قرمز، پیاز آن تخم مرغی با قطر ۳ سانتی متر و پوشینه چرمی به رنگ قهوه‌ای مایل به قرمز است. مدت زمان برگدهی تا پژمردگی همه برگها از اواخر اسفند تا اواخر اردیبهشت، مدت زمان گلدهی از اواسط فروردین تا اواخر اردیبهشت و مدت زمان رسیدن بذرها از اوایل اردیبهشت تا اواخر خرداد است (شکل ۲).
لاله هفت رنگ (.Tulipa biflora Pall): بومی نواحی خزری و قفقازبوده و تا ارتفاع ۱۵ سانتی متر با پیاز کوچکی حدود ۳ سانتی متر قطر می باشد. رنگ گل آن سفید و در قسمت وسط زرد رنگ است. بخشهای بیرونی سبز تیره و گلبرگهای داخلی با خطوط سبز، برگها به طول ۱۲ و به عرض ۸ سانتی متر می باشند. مدت زمان برگدهی تا پژمردگی همه برگها از اواسط اسفند تا اواخر اردیبهشت، مدت زمان گلدهی از اواسط فروردین تا اوایل اردیبهشت و مدت زمان رسیدن بذرها از اوایل اردیبهشت تا اواخر خرداد است (شکل ۳).
لاله حافظی (.Tulipa clusiana Dc): بومی ایران، افغانستان و عراق بوده، تا ارتفاع ۳۰ سانتی متر با پیاز گرد به قطر ۵/۲ سانتی متر می باشد. گلها منفرد، تخت که به هنگام شکفتن ستاره ای شکل می شوند. قسمت درونی سفید و خارجی قرمز رنگ با قاعده ارغوانی تیره می باشد. مدت زمان برگدهی تا پژمردگی همه برگها از اواسط اسفند تا اواسط خرداد، مدت زمان گلدهی از اوایل فروردین تا اواسط اردیبهشت و مدت زمان رسیدن بذرها از اوایل اردیبهشت تا اوایل خرداد است (شکل۴).
لاله ریزه (.Tulipa humilis Herbert): بومی آسیای صغیر، ایران و قفقاز است. تا ارتفاع ۱۵ سانتی متر با گلهای منفرد و کوچک به رنگ سفید و کمی قرمز در خارج با قاعده زرد یا ارغوانی تیره با لکه سیاه در قاعده و پرچم های زرد یا سیاه مشاهده می شوند. مدت زمان برگدهی تا پژمردگی همه برگها از اواخر اسفند تا اواخر اردیبهشت، مدت زمان گلدهی از اوایل فروردین تا اوایل اردیبهشت و مدت زمان رسیدن بذرها از اویل اردیبهشت تا اواخر آن است (شکل ۵).
لاله خط دار (Tulipa micheliana Lindl. Hoogi): بومی ایران در مناطق استپی گرگان و خراسان بوده، به ارتفاع ۱۵ تا ۲۰ سانتی متر می باشد. گلها درشت و قرمز، برگها پهن و سبز با خطوط قرمز در روی رگبرگها و با پرزهایی روی ساقه از سایر گونه ها متمایز می شود. مدت زمان برگدهی تا پژمردگی همه برگها از اواخر اسفند تا اواسط خرداد، مدت زمان گلدهی از اواسط فروردین تا اواسط اردیبهشت و مدت زمان رسیدن بذرها از اوایل اردیبهشت تا اواسط خرداد است (شکل ۶).
لاله کوهی (.Tulipa montana Lindl): با دو واریته قرمز و نارنجی (montana) و زرد (chrysantha) بومی کوههای ترکمنستان و ایران و به ارتفاع ۷ تا ۱۵ سانتی متر می باشد. گلها به رنگ قرمز و زرد با لکه سیاه متمایل به سبز تا زرد در قاعده داخلی است. پوشینه های قهوه ای تیره پیازهای کوچک در سمت داخلی مشاهده می شود. مدت زمان برگدهی تا پژمردگی همه برگها از اواخر اسفند تا اواخر خرداد، مدت زمان گلدهی از اواسط فروردین تا اوایل اردیبهشت و مدت زمان رسیدن بذرها از اوایل اردیبهشت تا اواسط خرداد است (شکل ۷).
لاله آتشین (.Tulipa systola Stapf): بومی ایران و آسیای صغیر بوده، تا ارتفاع ۲۹ سانتی متر و با گلهای قرمز و لکه های ارغوانی می باشد. پیاز آن پوشیده از پوشینه های متعدد و بسیار نمدی است. مدت زمان برگدهی تا پژمردگی همه برگها از اواخر اسفند تا اوایل خرداد، مدت زمان گلدهی از اوایل فروردین تا اواسط اردیبهشت و مدت زمان رسیدن بذرها از اواخر اردیبهشت تا اوایل خرداد می باشد (شکل۸).
بنابراین، لاله هفت رنگ زودتر و لاله بیشه‌زار دیرتر از گونه های دیگر به گل می نشینند و طول مدت گلدهی در لاله هفت رنگ کوتاه تر و در لاله بیشه‌زار طولانی تر از سایر گونه ها بوده است. دوره رسیدن بذرها و مدت زمان سبزینگی لاله کوهی طولانی تر از گونه های دیگر بوده و با توجه به پراکنش وسیع دو واریته آن می‌توان گفت که یکی از گونه های سازگار با شرایط آب و هوایی تهران و اقصی نقاط ایران است.